Η ΤΕΧΝΗ ΤΟΥ ΞΥΛΟΠΗΚΤΟΥ. 

ΥΦΗ • ΡΩΓΜΗ • ΑΝΑΓΛΥΦΟ • ΧΑΡΑΞΗ

H "πηλΟίκο" α.μ.κ.ε. με την οικονομική υποστήριξη και την αιγίδα του Υπουργείου Πολιτισμού, σε συνεργασία με τον Δήμο Τριφυλίας και με την υποστήριξη του Aristoteles Institut, του διεθνούς οργανισμού “Associazione Citttà' della terra cruda” και του GreeΝest Project του ευρωπαϊκού
προγράμματος HorizonEurope, προγραμματίζει τη δράση:

 στα Φιλιατρά και την Κυπαρισσία του Δήμου Τριφυλίας τον Σεπτέμβριο του 2024.

Η εταιρεία μας, μέσω αυτής της πρωτοβουλίας, επιδιώκει να επεκτείνει τη δράση της στην περιοχή της Πελοποννήσου, όπου εδώ και 4 χρόνια μελετά και καταγράφει την πλούσια Αρχιτεκτονική με πηλό που υπάρχει ακόμα στη περιοχή. Για τον λόγο αυτό, έχει προχωρήσει στη σύσταση επιστημονικής θεματικής ομάδας εργασίας που ασχολείται με το σχετικό θέμα.

Ειδικά στον νομό Μεσσηνίας έχουμε εντοπίσει, εκτός από ένα μεγάλο αριθμό παλαιών πλινθόκτιστων κτιρίων, αρκετά παλαιά ξυλόπηκτα κτίρια με διάφορα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, κατασκευασμένα κατεξοχήν με πέτρα, ξύλο και ωμό πηλό. Αυτά τα κτίρια, παρά την πλούσια ιστορία τους, όπως διαπιστώθηκε, παρουσιάζουν περιορισμένη γνωστική αναγνώριση και συχνά βρίσκονται σε επισφαλή κατάσταση συντήρησης σε σύγκριση με άλλες σύγχρονες, συμβατικές κατασκευές. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στην εγκατάλειψη τους, αλλά και στις πολλαπλές επισκευές με χρήση ασύμβατων υλικών. 

Η δράση που προτείνουμε εμπνέεται από αυτό το ειδικό απόθεμα της τοπικής αρχιτεκτονικής  κληρονομιάς, ώστε να το αναδείξει, μελετήσει και τελικά επεξεργαστεί, με μια σύγχρονη αρχιτεκτονική ματιά συνδυάζοντας την αισθητική με τη βιωσιμότητα. Στην προσπάθεια μας αυτή, εκτός από τη συμπαράσταση του Δήμου Τριφυλίας, έχουμε προσκαλέσει αρχιτέκτονες από τρεις Βαλκανικές χώρες, τη Σερβία, τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία, οι οποίοι θα καταθέσουν τις εμπειρίες τους και τις γνώσεις τους πάνω σε αντίστοιχες κατασκευές στις χώρες τους. Με αυτόν τον τρόπο θα μπορέσουμε να εμβαθύνουμε έχοντας υπόψη μας ένα ευρύτερο Βαλκανικό πλαίσιο Αρχιτεκτονικής αλλά και Τέχνης γενικότερα.

Η δράση θα βασιστεί σε μια in situ προσέγγιση στην ξυλόπηκτη οικία Κοσμοπούλου, στο κέντρο των Φιλιατρών, όπου θα καταγραφεί η αρχιτεκτονική και θα εντοπιστούν οι τεχνικές δόμησης που έχουν εφαρμοστεί. Ακολούθως, θα πραγματοποιηθεί στον αύλειο χώρο της οικίας 3ήμερο εργαστήριο εφαρμογής τεχνικών με ωμό πηλό, ξύλο και άλλα φυσικά υλικά υπό την καθοδήγηση τεσσάρων προσκεκλημένων ειδικών αρχιτεκτόνων από τις Βαλκανικές χώρες και την Ελλάδα. Στόχος της δράσης αποτελεί η διερεύνηση των δυνατοτήτων των παραδοσιακών και σύγχρονων τεχνικών του ξυλόπηκτου και η προσέγγιση των σύγχρονων αισθητικών και τεχνικών αποδόσεων των φυσικών υλικών που χρησιμοποιούνται στην τεχνική αυτή. Οι συμμετέχοντες στο εργαστήριο θα έρθουν σε επαφή με τα υλικά και έπειτα θα πειραματιστούν δίνοντας μορφή στο τελικό αποτέλεσμα, βάση του προσωπικού τους αποτυπώματος χάραξης, εφέ, χρώματος και μοντελοποίησης του φυσικού υλικού. Η εικαστική κατασκευή που θα προκύψει θα μεταφερθεί στο Λαογραφικό Μουσείο Κυπαρισσίας, όπου και θα εκτεθεί στο κοινό.

Παράλληλα με το πρακτικό αυτό κομμάτι του εργαστηρίου, θα πραγματοποιηθούν στα πλαίσια Διημερίδας παρουσιάσεις και ομιλίες με τίτλο “Ξύλο και πηλός: Αρχιτεκτονική κληρονομιά, κατασκευαστικές μέθοδοι και εφαρμογές στα Βαλκάνια”, με τη συμμετοχή ακαδημαϊκών και ειδικών επιστημόνων από την Ελλάδα και άλλες Βαλκανικές χώρες. 

Ταυτόχρονα, θα διεξάγεται στο Λαογραφικό Μουσείο Κυπαρισσίας αρχιτεκτονική έκθεση με φωτογραφικό υλικό και φυσικά εκθέματα με θέμα τη χρήση φυσικών υλικών – χώμα, καλάμι, ξύλο, άχυρο, πέτρα - στη σύγχρονη αρχιτεκτονική δημιουργία και το αποτύπωμα της εφαρμογής τους στο φυσικό περιβάλλον.  

Η δράση θα αξιολογήσει την τεχνική του ξυλόπηκτου και την εφαρμογή της στη σύγχρονη Αρχιτεκτονική αλλά και Τέχνη, ενώ παράλληλα θα προσπαθήσει να αναδείξει το αρχιτεκτονικό παραδοσιακό απόθεμα που εντοπίζεται στην Νότιο/Δυτική Πελοπόννησο.

Οι δράσεις σχεδιάζονται να πραγματοποιηθούν σε τρία σημεία, δύο στη πόλη των Φιλιατρών και ένα στην Κυπαρισσία, του Δήμου Τριφυλίας. Αρχικά, το πρακτικό εργαστήριο θα πραγματοποιηθεί στον αύλειο χώρο της ξυλόπηκτης οικίας Κοσμοπούλου στο κέντρο των Φιλιατρών. Η διημερίδα θα διεξαχθεί στο Βορρέειο Πνευματικό Κέντρο που βρίσκεται μέσα στο μοναδικό πάρκο της πόλης των Φιλιατρών, το Πάρκο της Παναγίας των Βλαχερνών. Τέλος, η φωτογραφική αρχιτεκτονική έκθεση θα λάβει χώρα στο Λαογραφικό Μουσείο στην άνω πόλη της Κυπαρισσίας.

Τα Φιλιατρά είναι μια κωμόπολη του Νομού Μεσσηνίας με ιστορικά έντονη εμπορική και αγροτική δραστηριότητα. Η σημερινή μορφή της οφείλεται στη μεγάλη ανοικοδόμηση που υπέστη μετά τον καταστροφικό σεισμό του 1886, όπου καταστράφηκε σχεδόν ολοκληρωτικά. Ο πλούτος, λόγω του σημαντικού ρόλου της στο εμπόριο και την εξαγωγή σταφίδας, οδήγησε στην ανάπτυξη των  τεχνών και του πολιτισμου. Τα εξαιρετικά αρχοντικά που χτίστηκαν, κυρίως με πέτρα αλλά και με ωμό πηλό και ξύλο μετά τον σεισμό, είναι πολυάριθμα και αναδεικνύουν μια ιδιαίτερη ντόπια αρχιτεκτονική κληρονομιά.   

Η Κυπαρισσία, επίσης κωμόπολη της Μεσσηνίας με βαθιές ρίζες στην προϊστορία, αναδείχθηκε σε σημαντικό εμπορικό κέντρο κατά την Τουρκοκρατία. Η παλαιά Άνω Πόλη της Κυπαρισσίας είναι παραδοσιακός οικισμός, στον οποίο εκτός από ιστορικά λίθινα μνημεία υπάρχουν και αρκετά  ξυλόπηκτα κτίσματα, κυρίως οικίες και αρχοντικά τα οποία σώζονται μέχρι σήμερα.

Οι ξυλόπηκτες αυτές κατασκευές και στις δυο κωμοπόλεις αποτελούν τμήμα της πολιτιστικής κληρονομιάς της Πελοποννήσου, αξίζουν να καταγραφούν, να μελετηθούν και να αναδειχθούν τόσο όσον αφορά την Ιστορία της Αρχιτεκτονικής αλλά και όσον αφορά την περιβαλλοντική ταυτότητα και αξία που εμπεριέχουν. Η συντήρηση, αποκατάσταση και διατήρηση αυτών των ξυλόπηκτων κατασκευών αποτελεί σημαντικό και επείγον βήμα στην προσπάθεια για τη διατήρηση της ιστορίας και του πολιτισμού που ενσωματώνονται σε αυτές.

Η δράση στοχεύει :

1. Στην ανάδειξη μιας ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής τεχνοτροπίας που συναντάμε στην περιοχή της Δυτικής Πελοποννήσου και τη σύγκρισή της με άλλες αντίστοιχες τεχνικές από τον ευρύτερο χώρο των Βαλκανίων.
2. Στην εξερεύνηση σύγχρονων εικαστικών προοπτικών αυτών των τεχνικών και γήινων υλικών.
3. Στην κατανόηση των ιδιοτήτων των υλικών που χρησιμοποιούνται σε μια ξυλόπηκτη κατασκευή και τη συμπεριφορά τους μέσω της αλληλεπίδρασης τους.
4. Στον προσδιορισμό και στην κατανόηση των ομοιοτήτων και των διαφορών των χαρακτηριστικών παραδοσιακών ξυλόπηκτων τεχνικών των Βαλκανίων.
5. Στον εμπλουτισμό της περιβαλλοντικής παιδείας και της ιδέας της αειφορίας.
6. Στην επιστημονική αξιολόγηση της παραδοσιακής και σύγχρονης ξυλόπηκτης τεχνολογίας.
7. Γενικότερα, η δράση σκοπεύει να προωθήσει την ευρύτερη χρήση των φυσικών/τοπικών υλικών, όπως τον πηλό, το καλάμι, το άχυρο, και την πέτρα, με σκοπό τη χρήση τους σε σύγχρονες αρχιτεκτονικές και εικαστικές επεμβάσεις, αντικαθιστώντας συμβατικά υλικά με μεγάλο ενεργειακό αποτύπωμα όπως το τσιμέντο ή το αλουμίνιο. Αυτό θα έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της επιβάρυνσης του περιβάλλοντος από τις εκπομπές CO2 που προκαλούν, η εξόρυξη, μεταφορά και επεξεργασία των συμβατικών υλικών.

Στις δραστηριότητες που θα διεξαχθούν έχουν προσκληθεί ειδικοί αρχιτέκτονες μηχανικοί και καθηγητές, από την Ελλάδα και τα Βαλκάνια, για να καταθέσουν τις εμπειρίες και τις απόψεις τους. Βασικό ρόλο στην οργάνωση και στελέχωση της δράσης θα έχουν τα μέλη της θεματικής ομάδας εργασίας Πελοποννήσου της «πηλΟίκο» αμκε. (Ματίνα Βρεττού - MArch Αρχιτέκτονας, Ματίνα Θεοδωροπούλου – MSc Πολιτικός μηχανικός, Ξένια Παπατριανταφύλλου - MSc Αρχιτέκτονας, Χριστίνα Χαριστού - Αρχιτέκτονας, Κατερίνα Σελέκου - MSc Αρχιτέκτων Μηχανικός, Δήμητρα Καδά - τελειόφοιτη αρχιτεκτονικής σχολής ΠΚ).

Στις δράσεις θα μπορούν να συμμετέχουν, εκτός από τους ίδιους τους κατοίκους του Δήμου Τριφυλίας και των γύρω πόλεων, φοιτητές και επαγγελματίες του κλάδου της αρχιτεκτονικής σχεδίασης και κατασκευής, αρχιτέκτονες, πολιτικοί μηχανικοί, συντηρητές, διακοσμητές, καλλιτέχνες, τελειόφοιτοι της Αρχιτεκτονικής Σχολής ή παραπλήσιων σχολών από την Ελλάδα και το εξωτερικό καθώς και στελέχη της τοπικής αυτοδιοίκησης.

Ενθαρρύνεται η συμμετοχή νέων από ευπαθείς κοινωνικές ομάδες και ατόμων με κινητικά προβλήματα. Ειδικά για τις ευπαθείς ομάδες θα πρέπει να επισημάνουμε, ότι η ένταξη τους στις δραστηριότητες θα αμβλύνει τις γνώσεις και τις ικανότητες τους και θα ενισχύσει την ένταξή τους σε παραγωγικούς τομείς, όπως αυτός της φυσικής δόμησης, διακόσμησης αλλά και της Τέχνης.

Η δράση διαρθρώνεται σε:

1. Διημερίδα - θεωρητικό μέρος με τίτλο “Ξύλο και πηλός: Αρχιτεκτονική κληρονομιά, κατασκευαστικές μέθοδοι και εφαρμογές στα Βαλκάνια”, ομιλίες και συζήτηση στρογγυλής τραπέζης που θα  πραγματοποιηθεί στο Βορρέειο Πνευματικό Κέντρο στα Φιλιατρά του Δήμου Τριφυλίας, το Σάββατο και Κυριακή 21,22/9/24, 17:30-21:30.
2. Φωτογραφική Έκθεση: πληροφοριακό / αρχειακό μέρος με τίτλο : ”Αποτύπωμα”, με την οργάνωση Έκθεσης στο Λαογραφικό Μουσείο Κυπαρισσίας με αρχιτεκτονικό και φωτογραφικό υλικό.
3. Εργαστήριο: πρακτικό / εμπειρικό μέρος, αρχιτεκτονικής/εικαστικής κατασκευής - εφαρμογής φυσικών υλικών, Παρασκευή-Σάββατο-Κυριακή 20,21,22/9/24, Φιλιατρά.

Την Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου το απόγευμα, θα πραγματοποιηθεί συζήτηση στρογγυλής τραπέζης για μια δημιουργική αποτίμηση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής με πηλό στην Πελοπόννησο.  Στη συζήτηση θα μπορούν να συμμετέχουν, εκτός από τους διδάσκοντες και τους συμμετέχοντες, στελέχη από την τοπική αυτοδιοίκηση  και κάτοικοι της περιοχής.

Η συμμετοχή στη διημερίδα και η είσοδος στην έκθεση είναι ελεύθερη.
Το κόστος συμμετοχής για το εργαστήριο είναι 150 ευρώ (περιλαμβάνει ημιδιατροφή).

Εγγραφή με προκαταβολή μέχρι 9/9/24.

με τίτλο:  “Ξύλο και πηλός: Αρχιτεκτονική κληρονομιά, κατασκευαστικές μέθοδοι και εφαρμογές στα Βαλκάνια”, ομιλίες και συζήτηση στρογγυλής τραπέζης που θα  πραγματοποιηθεί στο Βορρέειο Πνευματικό Κέντρο στα Φιλιατρά του Δήμου Τριφυλίας, το Σάββατο και Κυριακή 21,22/9/24, 17:30-21:30.

Ομιλητές/τριες: 

Varvara Valtchanova, MSc Αρχιτέκτων Μηχανικός με εξειδίκευση στην αρχιτεκτονική με πηλό, Βουλγαρία

Dragana Kojičić, Phd Αρχιτέκτων Μηχανικός με εξειδίκευση στην αρχιτεκτονική με πηλό, Σερβία 

Alina Negru, Phd Αρχιτέκτων Μηχανικός και ερευνήτρια στο West University of Timisoara, με εξειδίκευση στην αρχιτεκτονική με πηλό, Ρουμανία

Μικρού Τίνα, MSc Αρχιτέκτων Μηχανικός, Master in Conservation of Historic Towns & Buildings, KU Leuven, MSc Design & Digital Media, University of Edinburgh

Οικονόμου Αινείας, Phd Αρχιτέκτων Μηχανικός, ΜΔΕ «Αρχιτεκτονική - Σχεδιασμός του Χώρου»

Μπιτσάνης Ηλίας, Δημοσιογράφος, ερευνητής, συγγραφέας

Βασίλης Βιτωράκης, Αρχιτέκτων Μηχανικός 

Μουσουράκης Απόστολος, Αρχιτέκτων MSc στον Περιβαλλοντικό Σχεδιασμό, Πρόεδρος της Αμκε "πηλΟίκο"

με τίτλο : ”Αποτύπωμα”, με την οργάνωση Έκθεσης στο Λαογραφικό Μουσείο Κυπαρισσίας με αρχιτεκτονικό και φωτογραφικό υλικό.

- Περιήγηση στην περιοχή και στο βασικό κτίριο ενδιαφέροντος

- Παρουσίαση της αρχιτεκτονικής με πηλό στα Βαλκάνια

- Πειραματισμός και αλληλεπίδραση με το ξύλο και τον πηλό βάσει των 4 αξόνων: η υφή, η ρωγμή, το ανάγλυφο και η χάραξη

- Εφαρμογή διαφορετικών τεχνικών (τσατμάς, μπαγδατί, επιχρίσματα) σε ξύλινη εγκατάσταση.

Μετά το τέλος του εργαστηρίου η κατασκευή θα αναρτηθεί και θα παραμείνει στο Λαογραφικό Μουσείο Κυπαρισσίας.